পদ - সৰ্ব্বনাম
বিশেষ্য পদ ঘনেপতি ব্যৱহাৰ নকৰিবৰ নিমিত্তে তাৰ সলনি যি শব্দ ব্যৱহাৰ হয় তাক সৰ্ব্বনাম বোলে । সৰ্ব্বনাম চাৰিবিধঃ স্থানবোধক সৰ্ব্বনাম, কালবোধক সৰ্ব্বনাম, বিশষণ সৰ্ব্বনাম আৰু ব্যক্তিবোধক সৰ্ব্বনাম ।
পুৰুষ
ব্যক্তিবোধক সৰ্ব্বনামৰ তিনি পুৰুষঃ প্ৰথম পুৰুষ, দ্বিতীয় পুৰুষ আৰু তৃতীয় পুৰুষ ।
| পুৰুষ | সংজ্ঞা | সৰ্ব্বনাম |
| প্ৰথম পুৰুষ | যি কয়, সি প্ৰথম পুৰুষ । | মই |
| দ্বিতীয় পুৰুষ | যাক কোৱা যায়, সি দ্বিতীয় পুৰুষ । | তই, তুমি |
| তৃতীয় পুৰুষ | যাৰ কথা বা যাৰ বিষয়ে কোৱা যায়, সি তৃতীয় পুৰুষ । | ই, সি, যি, তেওঁ, এওঁ, কেওঁ, কোন, কোনো, কোনোবা, যিহ্, কিহ্ |
টোকাঃ
১. দ্বিতীয় পুৰুষত তই সৰ্ব্বনাম অনাদৰত আৰু তুমি সৰ্ব্বনাম আদৰত ব্যৱহাৰ হয় ।
২. তৃতীয় পুৰুষত সি আৰু ই অনাদৰত আনহাতে তেওঁ আৰু এওঁ আদৰত ব্যৱহাৰ হয় ।
৩. ই আৰু সি, এই দুই সৰ্ব্বনামৰ লিঙ্গ আছে । পুং আৰু ক্লীৱলিঙ্গত ই আৰু স্ত্ৰীলিঙ্গত এই হয় । সেইদৰে পুং আৰু ক্লীৱলিঙ্গত সি আৰু স্ত্ৰীলিঙ্গত তাই হয় ।
৪. বিশেষ্যৰ নিচিনা ব্যক্তিবোধক সৰ্ব্বনামৰো বচন আছে । হঁত, লোক, বোৰ, বিলাক আদি বহুবচন চিন যোগ দি সিহঁতৰ বহুবচন কৰা হয় । যেনেঃ ইহঁত, সিঁহত, এওঁলোক, তেওঁলোক ইত্যাদি ।
বিভক্তি অনুসাৰে ব্যক্তিবোধক সৰ্ব্বনামৰ ৰূপ
প্ৰথম পুৰুষৰ সৰ্ব্বনাম - মই (পুং আৰু স্ত্ৰী দুয়ো লিঙ্গত)
প্ৰথমা বিভক্তিৰ একবচনৰ বাহিৰে আন ঠাইত “মই” একবচনত “মো” আৰু বহুবচনত “আমা” হয় । ইয়াৰ বহুবচন কৰিবলৈ কেতিয়াবা “লোক” চিন যোগ দিয়া হয় । কিন্তু নতুন যুগত এই চিন নিদিয়াকৈও ইয়াৰ বহুবচন হয় ।
| পুং লিঙ্গ | স্ত্ৰী লিঙ্গ | ||||
| বিভক্তি | বিভক্তি চিন | একবচন | বহুবচন | একবচন | বহুবচন |
| প্ৰথমা | এ | মই | আমি | মই | আমি |
| দ্বিতীয়া | অক | মোক | আমাক | মোক | আমাক |
| তৃতীয়া | এৰে, এদি, দ্বাৰা, দ্বাৰায় |
মোৰে, মোকেদি, মোৰ দ্বাৰা, মোৰ দ্বাৰায় |
আমাৰে, আমাকদি, আমাৰ দ্বাৰা, আমাৰ দ্বাৰায় | মোৰে, মোকেদি, মোৰ দ্বাৰা, মোৰ দ্বাৰায় | আমাৰে, আমাকদি, আমাৰ দ্বাৰা, আমাৰ দ্বাৰায় |
| চতুৰ্থী | অলৈ, অক | মোলৈ, মোক | আমালৈ, আমাক | মোলৈ, মোক | আমালৈ, আমাক |
| পঞ্চমী | পৰা | মোৰ পৰা | আমাৰ পৰা | মোৰ পৰা | আমাৰ পৰা |
| ষষ্ঠী | অৰ | মোৰ | আমাৰ | মোৰ | আমাৰ |
| সপ্তমী | অত | মোত | আমাত | মোত | আমাত |
দ্বিতীয় পুৰুষৰ সৰ্ব্বনাম - তই (পুং আৰু স্ত্ৰী দুয়ো লিঙ্গত)
প্ৰথমা বিভক্তিৰ একবচনৰ বাহিৰে আন ঠাইত “তই” একবচনত “তো” আৰু বহুবচনত “ত” হয় । ইয়াৰ বহুবচন কৰিবলৈ কেতিয়াবা “হঁত” চিন যোগ দিয়া হয় ।
| পুং লিঙ্গ | স্ত্ৰী লিঙ্গ | ||||
| বিভক্তি | বিভক্তি চিন | একবচন | বহুবচন | একবচন | বহুবচন |
| প্ৰথমা | এ | তই | তহঁতে | তই | তহঁতে |
| দ্বিতীয়া | অক | তোক | তহঁতক | তোক | তহঁতক |
| তৃতীয়া | এৰে, এদি, দ্বাৰা, দ্বাৰায় |
তোৰে, তোকেদি, তোৰ দ্বাৰা, তোৰ দ্বাৰায় |
তহঁতৰে, তহঁতকদি, তহঁতেদি, তহঁতৰ দ্বাৰা, তহঁতৰ দ্বাৰায় | তোৰে, তোকেদি, তোৰ দ্বাৰা, তোৰ দ্বাৰায় | তহঁতৰে, তহঁতকদি, তহঁতেদি, তহঁতৰ দ্বাৰা, তহঁতৰ দ্বাৰায় |
| চতুৰ্থী | অলৈ, অক | তোলৈ, তোক | তহঁতলৈ, তহঁতক | তোলৈ, তোক | তহঁতলৈ, তহঁতক |
| পঞ্চমী | পৰা | তোৰ পৰা | তহঁতৰ পৰা | তোৰ পৰা | তহঁতৰ পৰা |
| ষষ্ঠী | অৰ | তোৰ | তহঁতৰ | তোৰ | তহঁতৰ |
| সপ্তমী | অত | তোত | তহঁত | তোত | তহঁত |
দ্বিতীয় পুৰুষৰ সৰ্ব্বনাম - তুমি (পুং আৰু স্ত্ৰী দুয়ো লিঙ্গত)
প্ৰথমা বিভক্তিৰ বহুবচনত আৰু আন বিভক্তিৰ দুয়োবচনত “তুমি” “তোমা” হয়, আৰু “লোক” যোগ দি ইয়াৰ বহুবচন কৰা হয় ।
| পুং লিঙ্গ / স্ত্ৰী লিঙ্গ | |||
| বিভক্তি | বিভক্তি চিন | একবচন | বহুবচন |
| প্ৰথমা | এ | তুমি | তোমালোকে |
| দ্বিতীয়া | অক | তোমাক | তোমালোকক |
| তৃতীয়া | এৰে, এদি, দ্বাৰা, দ্বাৰায় |
তোমাৰে, তোমাকদি, তোমাৰ দ্বাৰা, তোমাৰ দ্বাৰায় |
তোমালোকৰে, তোমালোককদি, তোমালোকেদি, তোমালোকৰ দ্বাৰা, তোমালোকৰ দ্বাৰায় |
| চতুৰ্থী | অলৈ, অক | তোমালৈ, তোমাক | তোমালোকলৈ, তোমালোকক |
| পঞ্চমী | পৰা | তোমাৰ পৰা | তোমালোকৰ পৰা |
| ষষ্ঠী | অৰ | তোমাৰ | তোমালোকৰ |
| সপ্তমী | অত | তোমাত | তোমালোকত |
তৃতীয় পুৰুষৰ সৰ্ব্বনাম - ই (পুং আৰু ক্লীৱ লিঙ্গত)
প্ৰথমা বিভক্তিৰ বাহিৰে আন বিভক্তিত “ই” একবচনত “ইয়া” হয়, আৰু “হঁত” যোগ দি ইয়াৰ বহুবচন কৰা হয় ।
| পুং লিঙ্গ / ক্লীৱ লিঙ্গ | |||
| বিভক্তি | বিভক্তি চিন | একবচন | বহুবচন |
| প্ৰথমা | এ | ই | ইহঁতে |
| দ্বিতীয়া | অক | ইয়াক | ইহঁতক |
| তৃতীয়া | এৰে, এদি, দ্বাৰা, দ্বাৰায় |
ইয়াৰে, ইয়াকদি, ইয়াৰ দ্বাৰা, ইয়াৰ দ্বাৰায় |
ইহঁতেৰে, ইহঁতকদি, ইহঁতৰ দ্বাৰা, ইহঁতৰ দ্বাৰায় |
| চতুৰ্থী | অলৈ, অক | ইয়ালৈ, ইয়াক | ইহঁতলৈ, ইহঁতক |
| পঞ্চমী | পৰা | ইয়াৰ পৰা | ইহঁতৰ পৰা |
| ষষ্ঠী | অৰ | ইয়াৰ | ইহঁতৰ |
| সপ্তমী | অত | ইয়াত | ইহঁতত |
তৃতীয় পুৰুষৰ সৰ্ব্বনাম - এই (স্ত্ৰী লিঙ্গত)
“হঁত” যোগ দি ইয়াৰ বহুবচন কৰা হয় ।
| স্ত্ৰী লিঙ্গ | |||
| বিভক্তি | বিভক্তি চিন | একবচন | বহুবচন |
| প্ৰথমা | এ | এই | এইহঁতে |
| দ্বিতীয়া | অক | এইক | এইহঁতক |
| তৃতীয়া | এৰে, এদি, দ্বাৰা, দ্বাৰায় | এইৰে, এইদি, এইৰ দ্বাৰা, এইৰ দ্বাৰায় | এইহঁতৰে, এইহঁতেদি, এইহঁতৰ দ্বাৰা, এইহঁতৰ দ্বাৰায় |
| চতুৰ্থী | অলৈ, অক | এইলৈ, এইক | এইহঁতলৈ, এইহঁতক |
| পঞ্চমী | পৰা | এইৰ পৰা | এইহঁতৰ পৰা |
| ষষ্ঠী | অৰ | এইৰ | এইহঁতৰ |
| সপ্তমী | অত | এইত | এইহঁতত |
তৃতীয় পুৰুষৰ সৰ্ব্বনাম - সি (পুং আৰু ক্লীৱ লিঙ্গত)
প্ৰথমা বিভক্তিৰ বাহিৰে আন বিভক্তিত “সি” একবচনত “তা” হয়, আৰু “হঁত” যোগ দি ইয়াৰ বহুবচন কৰা হয় । * কেতিয়াবা বহুবচনত “তা” নহৈও থাকে ।
| পুং লিঙ্গ / ক্লীৱ লিঙ্গ | |||
| বিভক্তি | বিভক্তি চিন | একবচন | বহুবচন |
| প্ৰথমা | এ | সি | সিহঁতে, তাহঁতে |
| দ্বিতীয়া | অক | তাক | সিহঁতক, তাহাঁতক |
| তৃতীয়া | এৰে, এদি, দ্বাৰা, দ্বাৰায় |
তাৰে, তাকেদি, তাৰ দ্বাৰা, তাৰ দ্বাৰায় |
সিহঁতেৰে, সিহঁতকদি, তাহাঁতৰ দ্বাৰা, তাহাঁতৰ দ্বাৰায় |
| চতুৰ্থী | অলৈ, অক | তালৈ, তাক | সিহঁতলৈ, সিহঁতক, তাহাঁতলৈ, তাহাঁতক |
| পঞ্চমী | পৰা | তাৰ পৰা | সিহঁতৰ পৰা, তাহাঁতৰ পৰা |
| ষষ্ঠী | অৰ | তাৰ | সিহঁতৰ, তাহাঁতৰ |
| সপ্তমী | অত | তাত | সিহঁতত, তাহাঁতত |
তৃতীয় পুৰুষৰ সৰ্ব্বনাম - তাই (স্ত্ৰী লিঙ্গত)
“হঁত” যোগ দি ইয়াৰ বহুবচন কৰা হয় ।
| স্ত্ৰী লিঙ্গ | |||
| বিভক্তি | বিভক্তি চিন | একবচন | বহুবচন |
| প্ৰথমা | এ | তাই | তাইহঁতে |
| দ্বিতীয়া | অক | তাইক | তাইহঁতক |
| তৃতীয়া | এৰে, এদি, দ্বাৰা, দ্বাৰায় | তাইৰে, তাইকদি, তাইৰ দ্বাৰা, তাইৰ দ্বাৰায় | তাইহঁতৰে, তাইহঁতেদি, তাইহঁতৰ দ্বাৰা, তাইহঁতৰ দ্বাৰায় |
| চতুৰ্থী | অলৈ, অক | তাইলৈ, তাইক | তাইহঁতলৈ, তাইহঁতক |
| পঞ্চমী | পৰা | তাইৰ পৰা | তাইহঁতৰ পৰা |
| ষষ্ঠী | অৰ | তাইৰ | তাইহঁতৰ |
| সপ্তমী | অত | তাইত | তাইহঁতত |
তৃতীয় পুৰুষৰ সৰ্ব্বনাম - এওঁ (পুং আৰু স্ত্ৰী দুয়ো লিঙ্গত)
“লোক” বা “বিলাক”যোগ দি ইয়াৰ বহুবচন কৰা হয় ।
| পুং লিঙ্গ / স্ত্ৰী লিঙ্গ | |||
| বিভক্তি | বিভক্তি চিন | একবচন | বহুবচন |
| প্ৰথমা | এ | এওঁ | এওঁবিলাক |
| দ্বিতীয়া | অক | এওঁক | এওঁবিলাকক |
| তৃতীয়া | এৰে, এদি, দ্বাৰা, দ্বাৰায় | এওঁৰে, এওঁদি, এওঁৰ দ্বাৰা, এওঁৰ দ্বাৰায় | এওঁবিলাকেৰে, এওঁবিলাকেদি, এওঁবিলাকৰ দ্বাৰা, এওঁবিলাকৰ দ্বাৰায় |
| চতুৰ্থী | অলৈ, অক | এওঁলৈ, এওঁক | এওঁবিলাকলৈ, এওঁবিলাকক |
| পঞ্চমী | পৰা | এওঁৰ পৰা | এওঁবিলাকৰ পৰা |
| ষষ্ঠী | অৰ | এওঁৰ | এওঁবিলাকৰ |
| সপ্তমী | অত | এওঁত | এওঁবিলাকত |