বিসৰ্গ সন্ধি

বিসৰ্গ (ঃ) বৰ্ণৰ লগত আন বৰ্ণৰ যি সন্ধি হয় তাক অনুস্বাৰ সন্ধি বোলে । যেনেঃ নিঃ + চয় = নিশ্চয় ।

বিসৰ্গ সন্ধিৰ নিয়মসমূহ

১. চ, ছ পাছত থাকিলে আগৰ বিসৰ্গ মৰি শ্ হয় । ট, ঠ পাছত থাকিলে ষ্ হয় আৰু ত, থ পাছত থাকিলে স্ হয় । 

২. ৰ পাছত থাকিলে আগৰ বিসৰ্গ মৰি যি ৰ্ হয়, সেই ৰ লোপ হয়, আৰু তাৰ আগৰ হ্ৰস্ব স্বৰ দীৰ্ঘ হয় । 

৩. ক, খ, প, ফ পাছত থাকিলে আগৰ বিসৰ্গ মৰি স্ হয়, কিন্তু অ-সবৰ্ণৰ (্, া) বাজে আন স্বৰবৰ্ণ ( ি, ী, ু, ূ আদি) -ৰ পাচত থাকিলে ষ্ হয়।  

৪. বৰ্গৰ তৃতীয়, চতুৰ্থ বা পঞ্চম বৰ্ণ অথবা য, ৰ, ল, ৱ, হ পাছত থাকিলে স-জাত বিসৰ্গ মৰি “ৰ” হয় ।

৫. স্বৰবৰ্ণ বা বৰ্গৰ তৃতীয়, চতুৰ্থ বা পঞ্চম বৰ্ণ অথবা য, ৰ, ল, ৱ, হ পাছত থাকিলে অ-সবৰ্ণৰ বাজে আন স্বৰবৰ্ণৰ পাছত থকা সকলো বিধৰ বিসৰ্গ মৰি “ৰ্” হয় ।

৬. অ-কাৰত বাজে আন স্বৰবৰ্ণপাছত থাকিলে অ-কাৰৰ পা‌ছত থকা স-জাত বিসৰ্গ লোপ হয়, লোপৰ পাছত আৰু শব্দ দুটাৰ সন্ধি নহয় ।

৭. অ বা বৰ্গৰ তৃতীয়, চতুৰ্থ, পঞ্চম বৰ্ণ অথবা য, ৰ, ল, ৱ, হ পাছত থাকিলে, অ-কাৰৰ পাছত থকা স-জাত বিসৰ্গ আৰু অ-কাৰ দুয়ো মিলি “ও” হয়, আৰু পাছত থকা অ-কাৰ লোপ হয় ।