বিশেষ বিশেষ শব্দত বিভক্তি যোগৰ নিয়ম

প্ৰথমা বিভক্তি

১. কোনো ক্ৰিয়াৰ লগত সম্বন্ধ নেদেখুউৱাকৈ কোনো বস্তুৰ নাম মাত্ৰ উল্লেখ কৰিবলৈ হ’লে, তাত প্ৰথমা বিভক্তি হয়; কিন্তু বিভক্তিৰ চিন নাথাকে । যেনেঃ ঘৰ, বাৰী, পশু, পক্ষী, মানুহ ইত্যাদি । 

২. দুজন বা অধিকৰ ভিতৰত পৰস্পৰৰ প্ৰতি পৰস্পৰে কাৰ্য্য কৰা বুজালে, প্ৰথমা বিভক্তি হয় ।  যেনেঃ ল’ৰাই ল’ৰাই দ্বন্দ্ব লাগিছে, গৰুৱে গৰুৱে যুঁজ লাগিছে ।

৩. সম্বোধনত প্ৰথমা বিভক্তি হয়, কিন্তু বিভক্তিৰ চিন নাথাকে । যেনেঃ হে হৰি, হেৰি ডানৰীয়া, হেৰ মনবৰ ইত্যাদি ।

৪. ধন্য শব্দ যোগত বিশেষ্যত প্ৰথমা বিভক্তি হয় । যেনেঃ ধন্য তুমি(য়ে), তুমি (য়ে) ধন্য, ধন্য তোমাৰ (তোমাৰে) বুদ্ধি, তোমাৰ (তোমাৰে) বুদ্ধি ধন্য । 

দ্বিতীয়া বিভক্তি

১. আদি, অনুসৰি, পৰ্য্যন্ত শব্দৰ যোগত শব্দত দ্বিতীয়া বিভক্তি হয় । কিন্তু অনেক ঠাইত বিভক্তিৰ চিন নাথাকে । যেনেঃ ফুকনকে আদি কৰি সকলো আহিছিল, আজি (আজিক) পৰ্য্যন্ত মই তোমাক ভাল পাওঁ, আৰ্হি (আৰ্হিক) অনুসৰি কাম কৰিবা ।

২. ধিক্ শব্দৰ যোগত বিশেষ্যত দ্বিতীয়া বিভক্তি হয় । যেনেঃ তোৰ জীৱনক ধিক্ । কিন্তু ধিক্ শব্দ আগত থাকিলে বিভক্তিৰ চিন লোপ হয় । যেনেঃ ধিক্ তোৰ জীৱন, ধিক্ তোৰ বিদ্যা ।

তৃতীয়া বিভক্তি

১. সৈতে শব্দৰ যোগত শব্দত তৃতীয়া বিভক্তি হয় । যেনেঃ মই গোপালেৰে (গোপাল + এৰে) সৈতে গৈছিলোঁ ।

২. বিশেষ কৰি দেখুৱাবলৈ নাম শব্দ ব্যৱহাৰ হ’লে, তাতো তৃতীয়া বিভক্তি হয় । যেনেঃ ৰাৱন নামেৰে (নাম + এৰে) এজন অসুৰ আছিল ।

চতুৰ্থী বিভক্তি

১. নমস্কাৰ, প্ৰণাম আৰু দণ্ডবৎ শব্দৰ যোগত শব্দত চতুৰ্থী বিভক্তি হয় । যেনেঃ আপোনাক (আপুনি + অক) নমস্কাৰ, সূৰ্য্যক (সূৰ্য্য + অক) প্ৰণাম, গুৰুক (গুৰু + অক) দণ্ডবৎ । ঠিক তেনেদৰে, গুৰুলৈ (গুৰু + অলৈ) দণ্ডবৎ, দেৱতালৈ (দেৱতা + অলৈ) প্ৰণাম ।

২. যা, চা, পাহৰ আদি ধাতুৰ পৰা হোৱা ক্ৰিয়াৰ যোগতো চতুৰ্থী বিভক্তি হয় । যেনেঃ ঘৰলৈ (ঘৰ + অলৈ) গৈছে, মোলৈ (মই + অলৈ) পাহৰিলা, তোৰ মুখলৈ (মুখ + অলৈ) চাই ।

৩. নিমিত্ত অৰ্থ বুজালেও চতুৰ্থী বিভক্তি হয় । যেনেঃ মোলৈ (মই + অলৈ) ভাবিব নালাগে, তালৈ (তই + অলৈ) ভাত ৰান্ধিবা । * মোলৈ অৰ্থাৎ মোৰ নিমিত্তে, তালৈ অৰ্থাৎ তাৰ নিমিত্তে ।

পঞ্চমী বিভক্তি 

১. সীমা বুজালে শব্দত পঞ্চমী বিভক্তি হয় । যেনেঃ গুৱাহাটীৰ পৰা নগাঁৱলৈ ৭৫ মাইল, সি ল’ৰাকালৰ পৰা বুদ্ধিয়ক ।

২. শুন আদি ক্ৰিয়াৰ যোগত পঞ্চমী বিভক্তি হয় । যেনেঃ তাৰ মুখৰ পৰা শুনিলোঁ ।

৩. সিদ্ধা ক্ৰিয়া লোপ হ’লে শব্দত পঞ্চমী বিভক্তি হয় । যেনেঃ পৰ্ব্বতৰ পৰা চালোঁ, অৰ্থাৎ পৰ্ব্বতত উঠি চালোঁ ।

৪. আৰম্ভণ বুজালেও পঞ্চমী বিভক্তি হয় । যেনেঃ সোমবাৰৰ পৰা পৰীক্ষা হ’ব, অৰ্থাৎ আৰম্ভ হ’ব । 

ষষ্ঠী বিভক্তি

১. কোনো বস্তুৰ লগত সম্বন্ধ বুজালে শব্দত ষষ্ঠী বিভক্তি হয় । যেনেঃ ইশ্বৰৰ (ইশ্বৰ + অৰ) শক্তি, গছৰ (গছ + অৰ) পাত । *ষষ্ঠী বিভক্তি হ’লে শব্দক সম্বন্ধ পদ বোলে ।

২. প্ৰতি, নিমিত্তে, কাৰণে, অৰ্থে, মতে, হতুৱাই, নিচিনা, দৰে, বাজে, বাহিৰ, ভিতৰ, অনুসাৰে ইত্যাদি শব্দৰ যোগত শব্দত ষষ্ঠী বিভক্তি হয় । যেনেঃ

৩. অনুৰূপ অৰ্থতো শব্দত ষষ্ঠী বিভক্তি হয় । যেনেঃ বিদ্যাৰ সাগৰ, শোকৰ অগ্নি ।